Brezilya’da Pembe Dalga’nın Yükselişi ve Düşüşü
2 Ekim 2022 tarihinde Brezilya’da çok riskli bir başkanlık seçiminin ilk turu gerçekleşti. Brezilya’nın eski sol popülist başkanı Lula oyların %48’ini alarak ilk turu kazandı ve şimdi “Tropiklerin Trump’ı” olarak bilinen otoriter aşırı-sağ popülist başkan Jair Bolsonaro ile 30 Ekim tarihinde ikinci turda için yarışacak. Fakat, şu an Brezilya’daki herkesin aklında tek bir soru var. Jair Bolsonaro bu seçimi kaybedecek mi? Daha da önemlisi, seçimi kaybettiği taktirde yenilgiyi kabul edecek mi? Bu yazıda normalde olağan siyasetin dışında ve pek tanınmayan bir aşırı-sağ popülist figür olan Jair Bolsonaro’nun nasıl siyasi çalkantılarla dolu bir kriz döneminde beklenmedik şekilde iktidara geldiğini ve ülkede zaten varolan kutuplaşma ortamını nasıl daha da derinleştirdiği inceleyeceğiz.
Brezilya’da Neoliberalizmin Başarısızlığı ve Pembe Dalga’nın Lula Önderliğinde Yükselişi:
Daha önceki neoliberal politikaları uygulayan ve bunun sonucunda derin bir ekonomik eşitsizlik miras bırakan Brezilya’nın çeşitli sağ hükümetlere karşı bir anti-emperyalist sol alternatif olma umudu ile yola çıktı Lula da Silva. 2002 seçimlerinin ikinci turunu da %61 gibi yüksek bir oyla kazanarak Latin Amerika’daki Pembe Dalga’nın Brezilya’daki temsili olarak iktidara geldi.
Latin Amerikalı sol popülist hükümetlerin en iyi örneklerinden olan Lula hükümeti ilk dönemlerinde oldukça başarılı bir yönetim sergiliyordu. Özellikle halkın en yoksul kesimlerini barındıran büyük şehirlerdeki favelalardan oy alan bir başkan olarak Lula, yoksulluğu azaltacak Bolsa Familia (Aile Takviyesi) ve Fome Zero (Sıfır Açlık) isimli oldukça popüler sosyal yardım kampanyalarını uygulamayı başarmıştı. Erken 2000lerin iyi giden küresel ekonomi şartlarında da Brezilya gayrisafi milli hasılası sürekli olarak artmaya devam ediyordu.
Üstelik Lula hükümeti, bu sol sosyal yardım politikalarını gerçekleştirirken, bir yandan da Brezilya’daki önceki Fernando Henrique Cardoso’nun neoliberal politikalarını destekleyen zengin sınıfın desteğini alabilmeyi başarabilen beklenmedik derecede ılımlı reformist bir figürdü, her ne kadar kendisinin radikal sol sosyalist bir işçi sendikası lideri geçmişi olsa da.
“Özellikle halkın en yoksul kesimlerini barındıran büyük şehirlerdeki favelalardan oy alan bir başkan olarak Lula, yoksulluğu azaltacak Bolsa Familia (Aile Takviyesi) ve Fome Zero (Sıfır Açlık) isimli oldukça popüler sosyal yardım kampanyalarını uygulamayı başarmıştı“
Üstelik merkez parti olarak bilinen ve meclisteki sağ partilerle uzlaşmasına aracılık eden Brezilya Demokratik Hareket Partisi’ni (PMDB) her zaman bir müttefik olarak yanında tutuyordu. Fakat, Lula’nın o kadar popüler olmasına rağmen halen başaramadığı bir şey vardı. İşçi Partisi (PT) hükümeti Brezilya’nın kökleşmiş yolsuzluk sorununa çözüm getireceğini vaat etse de bu sorunu çözemiyor, hatta birçok vakada kendilerinin de bu yolsuzluklara bizzat göz yumduğunu ve bazen de faydalandığına da sürekli tanık olunuyordu.
Brezilya Eski Cumhurbaşkanı Lula da Silva seçimin ilk turunu ilk sırada bitirdi.
Lula’nın Düşüşü
İlk olarak Mayıs 2005’te ciddi şekilde Lula iktidarının sarsılmasına sebep olan Mensalão Skandalı Brezilya gündemine oturmuştu. Lula’nın partisi olan İşçi Partisi (PT) yasaları meclisten geçirebilmek için geldiği ilk dönemlerden beri sürekli olarak muhalefet partilerindeki milletvekillerine rüşvet vererek bir çeşit oy satın alma taktiği izlediği ve birçok devlete ait şirketin de bu rüşvet işini gerçekleştirmek için kullanıldığı ortaya çıkmıştı (Galli, 2007). Bu büyük skandaldan dolayı partinin en önemli isimlerinden birisi olan Lula’nın kabine şefi José Dirceu meclis oylaması ile görevden alındı (Lula’s Scandal-Hit Ally Impeached, 2005).
Ardından İşçi Partisi başkanı olan ve Mensalão Skandalı’nda adı geçen José Genoino’nun siyasetçi kardeşi José Nobre Guimarães’in danışmanı José Adalberto Vieria’nın São Paulo Havalimanı’nda tutuklanıp valizinde 200.000 Brezilya Reali ve iç çamaşırında 100.000 Dolar para bulunması üzerine skandal daha da büyüdü (Petista Preso Diz Ter Obtido Dinheiro com Verduras, 2005). Üstelik yaklaşan 2006 başkanlık seçimlerinden 9 gün önce de Dosya Skandalı adı verilen yeni bir skandal ortaya çıkmıştı. Bu skandalda ise, 2002 başkanlık seçiminde İşçi Partisi’nin Lula’nın rakibi José Serra’yı karalamak için, onun sağlık bakanlığı döneminde yolsuzluklara karıştığını gösteren belgelere etik olmayan bir şekilde belli bir miktar para ödeyerek İşçi Partisi’nin ulaşmaya çalıştığı ortaya çıkmıştı (Berzoini, 2006).
Bu yaşanan iki skandalda da Lula olaylardan hiçbir şekilde haberi olmadığını iddia etti (Episódio do Dossiê é um ‘monumento à insanidade’, diz Lula, 2006; Lula Diz que não Houve Mensãlao, 2005). Anlaşılan o ki Brezilya halkı da pek bu skandalları önemsememiş olacak, bu kadar yolsuzluk ve rüşvet skandalına rağmen Lula’nın popüleritesi hep yüksek olmaya devam etti. 2006’da Lula, ikinci turdaki oyların %60’ını alarak seçimi kazandı ve yeniden başkan seçildi.
Her ne kadar Lula ve PT iktidarı vaat ettiği yeni bir Brezilya yönetimini sergileyemese de, Lula siyasi iktidarını popülaritesini arttırarak bitirdi. 2010’da Lula’nın dönemi sona erdiğinde hükümeti %80 oranında onay derecesine sahipti (Brazil’s Lula to Leave with Record-high Popularity, 2010). Brezilya anayasasına göre iki dönem başkan olan kişi üçüncü döneme adaylığını koyamadığından, yerine varisi olarak hazırladığı eski enerji bakanı ve Mensalão Skandalı’nın ardından partisindeki en güvendiği isim olarak kabine şefi konumuna getirilen Dilma Rousseff İşçi Partisi’nin başkan adayı oldu ve 2010 seçimlerini kazandı.
Eski bir uç-sol Marksist-Leninist gerilla olan ve 30 senelik darbe döneminde ağır işkenceler görmüş bir isim olarak Dilma Rousseff oldukça tartışmalı bir isimdi. Bu kadar radikal bir siyasi geçmişe sahip olmasına rağmen Rousseff, Lula’nın kurduğu PMDB ile ittifakı devam ettirdi ve PMDB’deki oldukça muhafazakâr ve daha sonra başına bela olacak bir isim olan Michel Temer’i başkan yardımcısı olarak seçti. 2010 başkanlık seçimlerinde Lula’nın 2002’deki rakibi José Serra’yı rahat bir şekilde yenerek başa geçti.
Fakat Rousseff, Lula’nın sahip olduğu siyasi karizmaya pek sahip bir isim değildi. Her ne kadar darbe döneminin mağdur isimlerinden birisi olarak darbe dönemi ile yüzleşmeye çabalamış ve bunun için bir hakikat komisyonu kurmuş olsa da Lula döneminden kalma kopmalarla yüzleşiyordu. Lula döneminde çevre bakanı olan ve oldukça sevilen melez uyruklu Marina Silva, Lula hükümetinin çevreci politikaları pek önemsememesi ve Sürdürülebilir Amazon Projesi (PAS) isimli çevreci projesinin Lula tarafından kendisi yerine stratejik ilişkiler bakanı Roberto Mangebeira Unger’e devredilmesi üzerine 2008 yılında bakanlıktan istifasını verdi ve başkan Rousseff’e karşı onu oldukça zorlayacak bir muhalefete başladı (Salomon & Cruz, 2008).
Rousseff hükümetinin seçim yaklaşırken uğraştığı bir başka mesele ise 2013’teki Brezilya eylemleriydi. 2011 yılından sonra Brezilya’nın gayrisafi milli hasılası sert bir düşüşe geçmişti. Artan hayat pahalılığı devam ederken ve Brezilya’nın o dönem ev sahipliği yapacağı uluslararası spor faaliyetlerine uçuk paralar harcanırken ulaşım ücretlerine zam yapılması, Brezilya halkında hükümete karşı ciddi bir tepki oluşmasına sebep olmuştu.
Tam olarak Türkiye’de Gezi Parkı Protestoları’nın yaşandığı bir döneme denk geldiğinden Brezilya’daki bu protestolar Türkiye’deki basına da yansımıştı. Ama Türkiye’de yaşananların aksine, Rousseff hükümeti protestocuları düşmanlaştırmaktansa onlara empatik bir açıdan yaklaşarak orta yolu bulmaya çalıştı ve hızlı bir şekilde Haziran 2013’te ulaşım ücretleri düşürüldü, hükümet söz verdiği ulaşıma, sağlığa ve eğitime yatırım yapma kararını hemen uygulamaya koydu.
Rousseff hükümetinin bu hızlı hamleleri protestoları yatıştırsa da 2014’te yapılan başkanlık seçimlerinde, 2010’un aksine, Rousseff oldukça zorlu bir süreç yaşadı. Normalde anketlerde ikinci tura Marina Silva’nın kalması beklenirken onun yerine Rousseff’e ve PT’ye karşı daha sert bir kampanya yürüten, oldukça sağcı bir figür olan Minas Gerais eyaleti valisi Aécio Neves ikinci tura kalmıştı ve Marina Silva ikinci tur için eski ekip arkadaşı Rousseff yerine Neves’i desteklemeyi tercih etmişti (Piza, 2014).
“2011 yılından sonra Brezilya’nın gayrisafi milli hasılası sert bir düşüşe geçmişti. Artan hayat pahalılığı devam ederken ve Brezilya’nın o dönem ev sahipliği yapacağı uluslararası spor faaliyetlerine uçuk paralar harcanırken ulaşım ücretlerine zam yapılması, Brezilya halkında hükümete karşı ciddi bir tepki oluşmasına sebep olmuştu“
İkinci turda Dilma Rousseff rakibi Aécio Neves’i %3 gibi ufak bir fark ile zor yenmişti ama Brezilya halkı arasında önceki seçimlerde görülmemiş derecede bir kutuplaşma yaşandığı gözlemlenmişti (Social Networks Depict Most Polarized Election in Brazil’s Recent History, according to FGV/DAPP, 2014). Böyle bir ortamda, zafer kazansa da Rousseff hükümeti artık siyasi meşruluğunu pek sağlayamıyordu. Dolayısıyla, siyasetteki rakipleri de en ufak bir hata da onu alt etmek için her türlü yolu denemeye hazırdı. Nitekim, Latin Amerika tarihinin en büyük yolsuzluk skandalı patlak verir vermez bu gerçekleşecekti.
2014 Brezilya Dünya Kupası, ülkede protestoların fitilini ateşlemişti.
Araba Yıkama Operasyonu ve Mavi Dalgası’nın Bolsonaro Önderliğinde Yükselişi:
17 Mart 2014 tarihinde Brezilya’nın Curitiba eyaletinde bütün Brezilya tarihini değiştirecek Araba Yıkama Operasyonu başladı. Normalde operasyon sadece başkent Brasilia’da kara para aklama işi yapan ve daha önce bu suçtan defalarca hüküm giymiş Alberto Youssef’e ait bir araba yıkama şirketine yapılan soruşturmadan ibaretti. İddiaya göre Youssef’in şirketine yasadışı yollarla kara para geliyor, bunlar şirketin geliri olarak kaydediliyor ve sonrasında da offshore hesaplar aracılığıyla da başka hesaplara göndererek paranın izi kaybettiriliyordu. Youssef akladığı paraların sadece yasadışı çetelerden değil, bizzat devlete ait olan Petrobras şirketinden geldiğini açıklamıştı.
Normalde sıradan bir soruşturma olarak görülen bu operasyon, bir anda Brezilya’daki dev bir yolsuzluk mekanizmasını ortaya çıkaran skandal oluvermişti. Bu mekanizmaya göre Brezilya’nın 9 büyük inşaat şirketi ihaleler için rekabet etmektense, kendi aralarında bir anlaşma yaparak sırayla devlete ait Petrobras’ın açtığı inşaat ihalelerini düşük bir fiyattan alıyorlar, ürünlerini ve hizmetlerini aşırı yüksek fiyatlardan Petrobras’a satarak uçuk miktarlarda kâr elde ediyorlardı.
Bu mekanizmanın korunabilmesi için de elde edilen kârın bir kısmını Youssef’in paravan şirketi aracılığıyla gerek muhalif, gerekse iktidar bloğunda olan birçok siyasetçiye ve Petrobras’ın yönetim kadrosundaki isimlere hediye veya siyasi kampanya olarak gösterilen yüklü miktarda paralar rüşvet olarak veriliyordu ve bu rüşveti alan siyasetçiler de Petrobras’taki yönetim kadrosunu bu mekanizmayı koruyup devam ettirecek olan suç ortaklarından seçiyordu (Beauchamp, 2016).
O dönem Araba Yıkama Yolsuzluk Operasyonu’nu konu alan bir çizim
Bu dev yolsuzluk skandalının ortaya çıkması ile suçlamalar Lula döneminde önce enerji bakanı, sonrasında da kabine şefi olmasından dolayı Başkan Dilma Rousseff’e de sıçratılmaya çalışıldı. Amaç, Rousseff’i bu yolsuzluk düzeneğini bizzat yöneten kişi olmakla suçlayıp, onu anayasadaki maddeye göre önce mecliste azledip, sonra görevden alarak yerine başkan yardımcısı Michel Temer’in geçmesini sağlamaktı. Üstelik Alberto Youssef, Dilma Rousseff’in ve eski Başkan Lula’nın da bu mekanizmadan haberdar olduğunu iddia etmişti (Bonin, 2014).
Fakat, Araba Yıkama Operasyonu ile Rousseff’in bir bağı olduğunu gösteren herhangi bir somut kanıt bulunamadı. Seçim yaklaşıyor ve PT’nin adayının bu seçimde kazanma ihtimali çok yüksek olan Lula olduğu biliniyordu. Bu sebeple de bu yolsuzluk davalarını bir şekilde eski Başkan Lula’ya yönelterek onun aday olması engellenmeye çalışıldı. Rousseff’in aksine Lula artık bir siyasetçi olmadığı için herhangi bir dokunulmazlığa da sahip değildi. Başkan Rousseff, Lula’nın yargılanmasını engellemek için hemen onu hızlı bir şekilde kabine şefi atayarak dokunulmazlık almasını sağlamaya çalıştı (Planalto Anuncia Lula como Novo Ministro da Casa Civil, 2016).
Fakat bu karar, Brezilya Federal Yüksek Mahkemesi başkanı Gilmar Mendes tarafından hukukun işleyişini engellemeye çalışmak olarak yorumlandı ve atama gerçekleşmeden durduruldu (Oliveira, 2016). Buna kanıt olarak da polis tarafından yasalara aykırı bir şekilde dinlenen Rousseff ve Lula arasındaki bir telefon görüşmesinin kaydı gösterildi ve bu kayıt savcı Sergio Moro tarafından gizliliği kaldırılarak yayınlandı (Castro, Nunes, & Netto, 2016). Ardından Lula’ya hızlı bir şekilde soruşturmalar açıldı, Odebrecht ile görüşmesinde rüşvet almaya çalıştığı iddia edildi ve bu soruşturmalar uzunca bir müddet canlı bir şekilde televizyon kanallarında yayınlandı.
2 Aralık 2015 tarihinde aşırı-sağ milletvekili Janaina Paschoal’un öncülüğünde, merkez-sağ PSDB’li Miguel Reale Júnior ve PTli Hélio Bicudo ile birlikte PT’nin müttefiki olan ve Rousseff’in başkan yardımcısı Michel Temer’in partisi PMDB’den milletvekili olan meclis başkanı Eduardo Cunha’nın kabul etmesiyle, başkan Dilma Rousseff’in görevini kötüye kullanmaktan dolayı azledilme süreci resmi olarak başladı (Capelo, 2015). Rousseff görevden alınma sürecini “darbe” olarak yorumladı (Trevisani & Davis O’Brien, 2016).
Bu olayların ardından da PT destekçileri ve karşıtları arasında sert protestolar başladı. En sonunda, 31 Ağustos 2016 tarihinde Brezilya Senatosu’nda Başkan Dilma Rousseff 61’e karşı 20 oy ile görevden alındı (Beauchamp, Dilma Rousseff’s Impeachment, Explained in 500 Words, 2016). Rousseff’in görevden alınması ile başkan yardımcısı Michel Temer resmi olarak başkan oldu. Kendisi de Araba Yıkama Operasyonu’ndaki yolsuzluk suçlamalarının hedefinde olmasına rağmen 2018 yılına kadar yaklaşık 3 buçuk sene oldukça otoriter bir şekilde Brezilya’yı yönetti ve o dönem halen popüler olan Lula’nın 2017 seçimlerine katılmasını engellemek için çok çabaladı. Temer başkan olduğu süre boyunca da hem kendisini hem de başta Rousseff’in azledilme sürecini başlatan meclis başkanı Eduardo Cunha olmak üzere bütün kendi partisinden olan ve devasa yolsuzluklara bulaşmış olan siyasi ortaklarını elinden geldiğince yargıdan korumaya çalıştı. Fakat, Rousseff’in azledilmesinden bir buçuk ay sonra önce Cunha rüşvet suçu ile tutuklanıp hapse girdi. Daha sonra da 2019 yılında görevi bitince Michel Temer de aynı suçtan hüküm giyecekti.
Tam da bu siyasi kriz döneminde, normalde oldukça dalga geçilen aşırı-sağ bir figür olan, darbe dönemlerini yücelten, kadın düşmanı, homofobik ve ırkçı yorumları ile gündeme düşen, hatta PTli eğitim bakanı Maria do Rosario’ya farklı zamanlarda iki kere tekrarladığı “Sana tecavüz bile etmem, buna değmezsin” gibi sonrasında bu söyleminden dolayı ceza alacağı uçuk hakaretlerle adı anılan Jair Bolsonaro (Calgaro, 2014), Araba Yıkama Operasyonu’ndaki yolsuzluk skandallarına adı bulaşmayan ve olağan siyasetin dışında bir isim olarak sağ ve PT karşıtı seçmene hakim olmaya başladı. Seçimlerden bir sene önce, 2017’nin Haziran ayında Lula’nın hapse girmesi ve adaylık hakkını kaybetmesi ile birlikte, 2018’deki başkanlık seçiminde Bolsonaro ilk turda kolaylıkla %46 gibi yüksek bir oya oranına ulaşmayı başardı ve ikinci turda PTli rakibi Haddad’ı %55’e 45 oy oranıyla yenerek Brezilya’nın yeni başkanı oldu.
Jair Bolsonaro’nun 4 senelik başkanlık süreci de Temer’inki kadar otoriter ve karanlık geçti. Araba Yıkama Operasyonu’nu başlatan ve Lula’nın da bu sayede hapse girmesine sebep olan savcı Sergio Moro, 2019 yılında Bolsonaro hükümetinin adalet bakanı yapıldı (Moro Aceita Convite de Bolsonaro para Comandar o Ministério da Justiça, 2018). Araba Yıkama Operasyonu ile ortaya çıkan yolsuzluk şemasında adı geçen ve dünyanın en büyük et üretimi şirketi olan JBS’in sahibi Batista Kardeşler’in çıkarlarına uygun olacak şekilde ve oldukça ırkçı diyebileceğimiz bir biçimde, Amazon yerlilerinin hakları ellerinden alındı ve Amazon ormanları çok acı bir şekilde yasalara aykırı bir biçimde senelerce yok edildi (Campos, Wasley, Heal, Phillips, & Locatelli, 2020).
“Tam da bu siyasi kriz döneminde Jair Bolsonaro, Araba Yıkama Operasyonu’ndaki yolsuzluk skandallarına adı bulaşmayan ve olağan siyasetin dışında bir isim olarak sağ ve PT karşıtı seçmene hakim olmaya başladı“
Bunların yanı sıra, Bolsonaro ailesi Brezilya’nın yasadışı uç-sağ paramiliter çeteleriyle de yakın ilişkileri olduklarını kamuoyuna göstermekten hiçbir zaman çekinmediler (Greenwald & Pougy, 2019). Başa geçer geçmez de ilk iş olarak Bolsonaro, Brezilya’da silah satın alımını yasallaştırıldı ve kolaylaştırıldı. Anti-semitik uç-sağ komplo teorisyeni Olavo de Caravalho’yu Brezilya’nın en yüksek onur madalyası olan Rio Branco Madalyası ile ödüllendirdi (Lindner, 2019). Sürekli olarak askeri cunta diktatörlüğü dönemi yücelttiği gibi seçimi kaybettiği taktirde çekilmeyeceğinin de sinyallerini verdi.
Fakat, 2020 yılıyla birlikte Bolsonaro hükümeti hızlı bir düşüşe geçti. Burada birinci sebep olarak Covid-19 pandemisi sürecinde gösterdiği başarısızlık ön plana çıkıyor. Pandemiyi ciddiye almaması Brezilya’yı ABD’den sonra dünyadaki en fazla ölüm sayısına sahip ikinci ülke konumuna getirdi. 2019 yılında Sergio Moro ve savcıların eski başkan Lula’nın seçime girmesine engellemek amacıyla oldukça taraflı bir şekilde yargıya müdahil olduğu The Intercept tarafından ortaya çıkarıldı (Greenwald & Pougy, Hidden Plot, 2019; Fishman, Moro Martins, Demori, de Santi, & Greenwald, 2019).
Bu olayların sonucunda Lula, Kasım 2019 tarihinde hapisten çıktı ve siyasi yasağı da kaldırıldı. Şu an, Lula’nın eskisinden bile daha popüler bir şekilde Bolsonaro’ya karşı rakip olarak bu seneki seçimlerde aday olması, Moro dahil birçok ünlü merkez-sağcı ismin Bolsonaro’yla kavga edip hükümetten ayrılması ve yakın ilişkileri olduğu Donald Trump’ın 2020 ABD başkanlık seçimlerini kaybetmesi Bolsonaro için artık yolun sonunun geldiğini gösteriyor.
Lula, Bolsonaro’ya karşı eski rakibi merkez-sağ siyasetçi Geraldo Alckmin ile birleşerek başkanlık seçimlerinin ilk turunu kazandı. Yazıda adı geçen ve PT’den kopan muhalif sol isimlerden Marina Silva da şu anda Lula’ya açıkça destek vermekte (Marina Silva Declara Apoio a Lula da Silva, 2022). İkinci turdan itibaren ise hem ilk turda elenen Ciro Gomes ve Simone Tebet gibi üçüncü adaylar, hem de Lula’dan önceki başkan olan merkez-sağcı Fernando Henrique Cardoso, demokrasiyi korumak için Bolsonaro’ya karşı Lula’yı desteklediklerini ilan ettiler (Bimbati, Arreguy, Martins, & Borges Teixeira, 2022; Violante, 2022; Garett Jr., 2022).
Fakat, şu an herkesin aklındaki en büyük soru Bolsonaro kaybettiği taktirde Lula’ya iktidarı devredip, devretmeyeceği üzerine. Bolsonaro, 7 Eylül’deki konuşmasında hiç çekinmeden 1964’teki askeri darbeye referans vererek tarihin yeniden tekerrür edebileceğini söyledi (Bolsonaro Diz que O ‘Bem Sempre Vence o Mal’ ao Citar Rupturas e Eleição, 2022). Seçim öncesi kendisinin polis ve askerin desteğini almaya çalıştığı bilinen bir gerçek. Üstelik yazıda da bahsedildiği gibi Brezilya’daki en büyük paramiliter çetelerle Bolsonaro ailesinin yakın ilişkileri bulunmakta.
Ama 2018 yılının aksine, bu sefer ABD’nin başında Biden hükümeti bulunmakta. Haziran 2022’de Bolsonaro’nun Biden’dan Lula’ya karşı yardım istediği ortaya çıksa da Biden bunu desteklemeyi üstü örtük bir şekilde reddetti (Martin, 2022). Şu an Avrupa Birliği ülkeleri de Bolsonaro’nun kaybettiği taktirde iktidarda kalmakta ısrar ederse sert ekonomik ve diplomatik yaptırımlarda bulunmakla tehdit ediyor (EU lawmakers on Brazil’s Bolsonaro: Respect Vote or Face Sanctions, 2022). Üstelik daha yeni, 9 Ekim 2022 tarihinde, Bolsonaro hükümetinin inşaat şirketlerine rüşvet karşılığında sahte yol onarım işleri üzerinden para aktardığı uçuk bir yolsuzluk vakasının ortaya çıktığı duyuruldu (Ferreira & Vargas, 2022). Bu büyük skandalın da ikinci turdaki oy davranışını etkilemesi bekleniyor.
30 Ekim 2022 tarihinde Lula ve Bolsonaro arasındaki başkanlık seçimlerinin ikinci turu gerçekleşecek ve bu seçimin sonuçları Brezilya’da demokrasinin kaderini belirleyecek. Ya Lula seçimleri kazanıp ülkede demokrasinin restorasyonu gerçekleşecek, ya da Bolsonaro’nun beklenmedik zaferi ile Brezilya demokrasiden oldukça uzak ve karanlık bir yola sapacak.
Kaynakça
Bolsonaro Diz que O ‘Bem Sempre Vence o Mal’ ao Citar Rupturas e Eleição. (2022, September 7). Retrieved from UOL: https://noticias.uol.com.br/politica/ultimas-noticias/2022/09/07/bolsonaro-cita-golpe-militar-1964-cafe-da-manha-independencia.htm
Brazil’s Lula to Leave with Record-high Popularity. (2010, December 16). Retrieved from Reuters: https://www.reuters.com/article/us-brazil-lula-poll-idUSTRE6BF4O620101216
Episódio do Dossiê é um ‘monumento à insanidade’, diz Lula. (2006, September 22). Retrieved from Estadão: https://brasil.estadao.com.br/noticias/geral,episodio-do-dossie-e-um-monumento-a-insanidade-diz-lula,20060922p67593
EU lawmakers on Brazil’s Bolsonaro: Respect Vote or Face Sanctions. (2022, September 29).
Retrieved from Reuters: https://www.reuters.com/markets/europe/european-greens-push-
trade-sanctions-if-brazils-bolsonaro-subverts-democracy-2022-09-28/
Lula Diz que não Houve Mensãlao. (2005, November 7). Retrieved from Jornal da Globo: https://g1.globo.com/jornaldaglobo/0,,MUL891542-16021,00-LULA+DIZ+QUE+NAO+HOUVE+MENSALAO.html
Lula’s Scandal-Hit Ally Impeached. (2005, December 1). Retrieved from BBC News: http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4487266.stm
Marina Silva Declara Apoio a Lula da Silva. (2022, September 13). Retrived from Euronews:
Moro Aceita Convite de Bolsonaro para Comandar o Ministério da Justiça. (2018, November 1). Retrieved from Globo: https://g1.globo.com/politica/noticia/2018/11/01/moro-aceita-convite-de-bolsonaro-para-comandar-o-ministerio-da-justica.ghtml
Petista Preso Diz Ter Obtido Dinheiro com Verduras. (2005, July 9). Retrieved from Folha de São Paulo: https://www1.folha.uol.com.br/folha/brasil/ult96u70373.shtml
Planalto Anuncia Lula como Novo Ministro da Casa Civil. (2016, March 16). Retrieved from Globo: https://g1.globo.com/politica/noticia/2016/03/planalto-anuncia-lula-como-novo-ministro-da-casa-civil.html
Social Networks Depict Most Polarized Election in Brazil’s Recent History, according to FGV/DAPP. (2014, October 29). Retrieved from FGV: https://portal.fgv.br/en/news/social-networks-depict-most-polarized-election-brazils-recent-history-according-fgvdapp
Beauchamp, Z. (2016, March 18). Brazil’s Petrobras Scandal, Explained. Retrieved from Vox: https://www.vox.com/2016/3/18/11260924/petrobras-brazil
Beauchamp, Z. (2016, August 31). Dilma Rousseff’s Impeachment, Explained in 500 Words. Retrieved from Vox: https://www.vox.com/2016/4/13/11416578/brazil-petrobras-rousseff-impeachment
Berzoini, R. (2006, September 21). Scandal Fells Lula’s Campaign Manager. Retrieved from NBC News:
Bimbati, A. P., Arreguy, J., Martins, L., & Borges Teixeira, L. (2022, October 4). Sem Citar Lula, Ciro Anuncia Apoio ao Petista no Secondo Turno: ‘Última Saida’. Retrieved from UOL: https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/10/04/sem-citar-lula-ciro-anuncia-apoio-ao-petista-no-2-turno-ultima-saida.htm
Bonin, R. (2014, October 24). Youssef: “O Planalto Sabia de Tudo!” Delegado: “Quem do Planalto?” Youssef: “Dilma e Lula”. Retrieved from Veja: https://veja.abril.com.br/brasil/youssef-o-planalto-sabia-de-tudo-delegado-quem-do-planalto-youssef-lula-e-dilma/
Calgaro, F. (2014, December 9). Bolsonaro repete que não estupra deputada porque ela ‘não merece’. Retrieved from Globo: https://g1.globo.com/politica/noticia/2014/12/bolsonaro-repete-que-nao-estupra-deputada-porque-ela-nao-merece.html
Campos, A., Wasley, A., Heal, A., Phillips, D., & Locatelli, P. (2020, July 27). Revealed: New Evidence Links Brazil Meat Giant JBS to Amazon Deforestation. Retrieved from The Guardian: https://www.theguardian.com/environment/2020/jul/27/revealed-new-evidence-links-brazil-meat-giant-jbs-to-amazon-deforestation
Castro, F., Nunes, S., & Netto, V. (2016, March 16). Moro Derruba Sigilo e Divulga Grampo de Ligação entre Lula e Dilma; Ouça. Retrieved from Globo: https://g1.globo.com/pr/parana/noticia/2016/03/pf-libera-documento-que-mostra-ligacao-entre-lula-e-dilma.html
Capelo, R. (2015, December 4). O Que Diz o Pedido de Hélio Bicudo para o Impeachment da Presidente Dilma Rousseff. Retrieved from Época: https://epoca.oglobo.globo.com/tempo/noticia/2015/12/o-que-diz-o-pedido-de-helio-bicudo-para-o-impeachment-da-presidente-dilma-rousseff.html
Ferreira, F., & Vargas, M. Cartel do Asfalto Fraudou Licitações de R$ 1 Bilhão no Governo
Bolsonaro, Aponta TCU. Retrieved from Folha de São Paulo:
bilhao-no-governo-bolsonaro-aponta-tcu.shtml
Fishman, A., Moro Martins, R., Demori, L., de Santi, A., & Greenwald, G. (2019, June 9).
Breach of Ethics – Exclusive: Leaked Chats Between Brazilian Judge and Prosecutor
Who Imprisoned Lula Reveal Prohibited Collaboration and Doubts Over Evidence. Retrieved from The Intercept:
Galli, A. P. (2007, August 22). Entenda o Escândalo do Mensalão. Retrieved from Época: http://revistaepoca.globo.com/Revista/Epoca/0,,EDG78680-6009,00-ENTENDA+O+ESCANDALOBR+DO+MENSALAO.html
Garett Jr., G. (2022, October 5). Simone Tebet Apoia Lula no Segundo Turno. Retrieved from Exame: https://exame.com/brasil/simone-tebet-apoia-lula-no-segundo-turno/
Greenwald, G., & Pougy, V. (2019, March 18). Video: As Brazil’s Jair Bolsonaro Preapares to Meet Donald Trump, His Family’s Close Ties to Notorious Paramilitary Gangs Draw Scrunity and Outrage. Retrieved from The Intercept: https://theintercept.com/2019/03/18/jair-bolsonaro-family-militias-gangs-brazil/
Greenwald, G. & Pougy, V. (2019, June 9). Hidden Plot – Exclusive: Brazil’s Top Prosecutors
Who Indicted Lula Schemed in Secret Messages to Prevent His Party From Winning
2018 Election. Retrieved from The Intercept:
Lindner, J. (2019, May 1). Bolsonaro Condecora Olavo e Mourão com Mais Alta Honraria da
Diplomacia. Retrieved from UOL: https://noticias.uol.com.br/ultimas-noticias/agencia- estado/2019/05/01/bolsonaro-condecora-olavo-e-mourao-com-mais-alta-honraria-da-diplomacia.htm
Martin, E. (2022, June 11). Brazil’s Bolsonaro Asked Biden for Re-Election Help Against Lula. Retrieved from Bloomberg: https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-06-11/brazil-s-bolsonaro-asked-biden-for-re-election-help-against-lula
Oliveira, M. (2016, March 18). Gilmar Mendes Suspende Nomeação de Lula como Ministro da Casa Civil. Retrieved from Globo: https://g1.globo.com/politica/noticia/2016/03/gilmar-mendes-suspende-nomeacao-de-lula-como-ministro-da-casa-civil.html
Piza, P. T. (2014, October 12). Marina Silva Declara Apoio a Aécio Neves no Segundo Turno. Retrieved from Globo: https://g1.globo.com/sao-paulo/eleicoes/2014/noticia/2014/10/marina-silva-declara-apoio-aecio-neves-no-segundo-turno.html
Salomon, M., & Cruz, V. (2008, May 8). Sem Apoio de Lula, Marina Anuncia Aaída do Governo. Retrieved from Folha de São Paulo: https://www1.folha.uol.com.br/fsp/brasil/fc1405200802.htm
Trevisani, P., & Davis O’Brien, R. (2016, April 22). Brazil’s Rousseff: Impeachment Process Has ‘All the Features of a Coup’. Retrieved from The Wall Street Journal: https://www.wsj.com/articles/brazils-rousseff-brazilians-will-oppose-attempts-to-undermine-democracy-1461335576
Violante, C. (2022, October 5). Fernando Henrique Cardoso Declara Apoio a Lula no Segundo Turno das Eleições 2022. Retrieved from Valor Ecônomico: https://valor.globo.com/politica/eleicoes-2022/noticia/2022/10/05/fhc-declara-voto-em-lula-no-segundo-turno.ghtml
Comments