top of page
Yazarın fotoğrafıAbdulvahit Gezer
10 Haz 2022

Çip Krizi Ne Zaman Bitecek?

Pandemiyle birlikte duymaya başladığımız sorunların içinde küresel teknoloji piyasasını en çok etkileyen sorun hiç kuşkusuz yarı-iletken tedariğindeki tıkanmaydı. Ev aletlerinden otomobillere, cep telefonlarından oyun konsollarına kullandığımız bütün elektronik araçlarda yarı-iletken çipler kullanılıyor. Land Rover’ın geçici olarak araç üretimini durdurmasından Play Station 5’in piyasaya duyurulduktan sonra bir türlü oyun severlerle buluşamamasına kadar gündemimizi meşgul eden birçok haberin arka plandaki öznesi yarı-iletken çip kriziydi.

Çip Krizi Nedir?

Yarı-iletken çip üretimi Covid-19 pandemisi nedeniyle 2020’nin ilk yarısında düzensiz kesintilere uğramıştı. Pandemi döneminde hayatın evlere sıkıştırılması ve uzaktan çalışma gibi tedbirlerse bilgisayar ve telefonlarla daha fazla vakit geçireceğimiz anlamına geliyordu. Bu da daha fazla elektronik eşya kullanımı ve dolayısıyla daha fazla yarı-iletken çip demekti. Üretimdeki yavaşlamayı pandemi döneminde talepteki ciddi artış takip edince yarı-iletken çip yetersizliği bir krize dönüştü. Dijitalleşmeye yönelik ciddi adımların atıldığı bir dönemde yaşanan kriz doğal olarak bütün dünyayı etkiledi. Krizin vurduğu ilk sektör otomobil sektörü oldu. Geçtiğimiz iki yıl boyunca büyük otomobil firmaları otomobil üretimlerini yavaşlattı veya geçici olarak durdurdu [1].

Yavaşlayan üretimle birlikte yeni otomobil fiyatlarındaki artış 40 yılın zirvesini gördü. 2021’de yeni otomobil fiyatlarında %5,56 oranında bir artış olurken 2022 yılı için tahmin edilen enflasyon %8’in üzerinde [2].

Şekil 1: Yeni otomobiller için yıllara göre enflasyon oranları (1975-2022)

Krizin Tek Sebebi Pandemi Değil

Her ne kadar Covid-19 pandemisiyle açığa çıkmış olsa da yarı-iletken çip krizinin tek sorumlusunun pandemi olduğunu söylemek güç. Çin ve ABD arasındaki ticaret savaşının teknoloji sektörüne sıçraması ve çip üretim sektörünün birkaç büyük üreticiden ibaret olması da krize davetiye çıkaran unsurlardı.

Aslında her şey otomobil sektörünün pandemi başladığında yanlış bir hesaplamayla daha az yarı-iletken çipe ihtiyaç duyacağını düşünmesiyle başladı. Otomobil sektörünün iptal ettiği siparişi ise tüketici elektroniği olarak adlandırdığımız bilgisayar, telefon ve diğer elektronik eşyalar için verilen siparişler aldı. Öyle ki Apple tek başına bütün otomobil sektörüne eşdeğer yarı-iletken çip talebinde bulunmuştu[3]. Fakat otomobil sektörünün çip talebinin yeniden artmasıyla birlikte 2020 yılında üretilen yarı-iletken çipler talebi karşılayamaz hale geldi.

Çin’in yarı-iletkenlerde büyük ölçüde dışa bağımlı olması da krizin sebepleri arasında. Çin ve ABD arasında artan diplomatik gerilim beraberinde Çin’e yönelik ticari yaptırımlar da getirmişti. Bu yaptırımlardan en çok etkilenen şirketlerden biri de Huawei’ydi. Huawei kendisine yönelik yaptırımların artacağı endişesiyle 2019’dan itibaren fazladan yarı-iletken siparişi vermişti. Siparişlerde gözlenen yoğunluk diğer şirketlerin de panikleyerek siparişlerini önden vermesine sebep oldu. 2020’nin son çeyreğinde otomobil sektörünün de siparişlerini artırmasıyla birlikte siparişlerde yaşanan patlama üretim planlamasında da bozulmalara yol açtı. Bu, yarı-iletken sektörünün tarihte gördüğü en büyük krizin başladığı anlamına geliyordu. Yarı-İletken Çipleri Kimler Üretiyor?

Yarı-iletken sektörü birkaç büyük şirketin dünyadaki talebin neredeyse tamamını karşıladığı bir sektör. Sektördeki tekelleşme yarı-iletkenlerin ucuz fakat çok yaygın kullanılan parçalar olmasının doğal sonucu. Ucuz iş gücünün ve küresel tedarik zincirlerindeki iş bölümünün katkısıyla Tayvan dünyadaki yarı-iletken üretiminde zirvedeki ülke. Yarı iletken çipler hem boyut olarak oldukça ufak hem de gelişen teknolojiyle birlikte oldukça ucuzlayan parçalar. Dolayısıyla katma değeri düşük olan bu parçalar ancak çok yüklü miktarlarda üretilip satıldıklarında kar getirebiliyorlar. Ülkeler bu zamana kadar çip tedariğinde dışa bağımlı olmanın ekonomik güvenliklerini tehdit edeceğini düşünmedikleri için Doğu Asya’da düşük maliyetle üretilen çipleri satın almayı kendi üretim ağlarını kurmaya tercih ettiler. Hatta bugün dünyadaki yarı-iletken üretiminin yarısından fazlasını tek bir şirket, Tayvan Yarı-iletken Üretim Şirketi (TSMC) karşılıyor. Tayvan’da üretilen çipler Apple, Qualcomm gibi büyük teknoloji firmaları tarafından kullanılıyor [4]. Yarı-iletken üretiminde Tayvan’ı Samsung ile Güney Kore ve Intel ile ABD takip ediyor [5].

TSMC’nin sektörde tekelleşmesi 2012 yılında Apple ile yaptığı ortaklıkla başladı. Apple’ın firmaya yaptığı yatırımlar sayesinde şirket yüksek teknoloji yatırımlarını artırdı ve Amerikan çip üretim devi Intel’i geride bırakmayı başardı. Şirket şu anda dünyadaki en ileri çip üretim teknolojisini kullanıyor ve bu sayede daha ufak boyutlu ve daha kullanışlı çipler üretebiliyor. Bir zamanların lideri olan Intel ise küresel çip üretiminde Samsung’un arkasında, üçüncü sıraya geriledi[6].

Şekil 2: Yıllara göre küresel çip üretiminde şirketlerin payı. Kaynak: The Economist

Yarı-iletken üretimindeki bu tekelleşme, krizle birlikte bir yumuşak karın kabul edilmeye başlandı. ABD Başkanı Joe Biden ocak ayında yaptığı bir konuşmada ABD’nin yeniden yarı-iletken çip üretimine ağırlık vereceğini belirterek şunları söyledi: “Bu çipleri Amerika icat etti. Bu çiplerin hem icadı hem de ucuza mal edilmesi Amerika’da yapılan ar-ge’nin sonucu. Bundan 30 yıl önce küredeki çip üretiminin %90’ı Amerika’daydı. Şu anda çiplerin %75’i Doğu Asya’da üretiliyor. Gelişmiş çiplerinse %90’ı Tayvan’da üretiliyor.” Bu çipleri yeniden Amerika’da üretmek için 52 miyar $’lık bir yatırım planı açıklayan Biden, ABD’deki enflasyonun temel sebeplerinden biri olan araç fiyatlarındaki artışı bu sayede çözmeyi hedefliyor[7].

Türkiye de yarı-iletken üretimine güvenlik penceresinden bakarak dışa bağımlılığı azaltmaya yönelik yatırımlar yapıyor [8]. Türkiye’de üretilecek yarı-iletken sensörlerin özellikle savunma teknolojilerinin geliştirilmesinde kullanılması bekleniyor[9].

Kriz Ne Zaman Bitecek?

Yarı-iletken üreticilerinin kapasitelerini artırmaya yönelik girişimleriyle birlikte uzmanlar, krizin 2022’de biteceğini beklediklerini açıkladılar. Tayvan merkezli TSMC şirketi, Çin’in Ninjiang şehrine 2,87 milyar dolarlık bir yatırım yapacağını açıklamıştı. Benzer bir şekilde Intel de yarı-iletken üretiminde otomobil sektörünün de ihtiyaçlarına cevap verebilmek için kapasitesini artırmaya yönelik yatırımlar yaptığını duyurdu [10]. 2022’nin ilk çeyreği geride kalmışken krizin atlatıldığı henüz söylenemez. Amerika merkezli en büyük çip üreticisi GlobalFoundries üretim kapasitelerindeki %5o’lik artışa rağmen 2023 yılı için bile siparişlerin dolu olduğunu açıkladı [11]. Dolayısıyla geçen sene yapılan iyimser beklentilere rağmen otomobil sektöründe 2022 yılında da krizin devam etmesi şaşırtıcı olmayacak. Tüketim elektroniği sektöründeyse 2022’nin 3. çeyreğinden itibaren yarı-iletken krizinin etkileri azalmaya başlayabilir [12]. Amerikan Merkez Bankası Başkanı Jerome Powell ise 2022’nin ocak ayında yaptığı açıklamada yarı-iletken tedariğindeki krizin ve buna bağlı olarak artan enflasyonun 2023’e kadar çözülmesini beklemediğini söylüyor[13].

Comments

Son Eklenenler

bottom of page